Gevelsteen over het beroep van landmeter

gevelsteen klein Zie hiernaast de afbeelding van een gevelsteen die de landmeter Sytske Gravius in 1655 zette in de gevel van zijn huis Raadhuisstraat 10 te Grouw (Friesland, in het Fries wordt Grou geschreven). De steen werd gehakt door zijn collega-landmeter tevens hardhouwer Syoerdt Aetesz Haeckema. Beiden waren toen bezig met karteringswerk in Friesland voor een atlas, die in 1664 verscheen.

De steen bestaat uit drie delen:

De steen verhuisde in 1926 naar de Rijks H.B.S. te Drachten door toedoen van de wiskundeleraar H.K. Schippers van die school.
De steen is nu (juli 2007) weer terug in Grouw op het adres Raadhuisstraat 10. Zie artikel in De Grouster.

bovengedeelte klein

Het bovenste deel

In het bovenste deel is in groen een rechthoekige driehoek ABC afgebeeld, met zijn schuine zijde BC als basis. Daaronder staat geschreven:
In A recht. AB, BC en CA doen 30. AB is 7 langer als AC. Vrage na elck side.
Het woord doen betkenent hier: "tellen samen op tot".

middengedeelte klein

Het middelste deel

Twee landmeters met hun instrumenten volop aan het werk. De man links kijkt door een zo geheten Hollandse Cirkel of Cirkel van Dou, een instrument met een kompas en een graadverdeling om hoeken af te lezen. Aan zijn voeten een zonnewijzer om met hulp daarvan de zonshoogte te meten en een niet in gebruik zijnde meetketting (waarvan elk deel vermoedelijk de lengte van een halve Rijnlansche voet had). In het midden een te lood gestelde driehoek om de lengteverhouding met de kerktoren vast te stellen. Geheel rechts een man die de meetrichting moet aangeven.



ondergedeelte klein

Het onderste deel

Hier staat het onderschrift:
Biden geadmitteerden Lantmeter. Ao z van 777.
Hier betekent de 'z' kwadraat. Het kwadraat van 777 is 603729, wat kennelijk als dagtal moet worden opgevat, want 603729 gedeeld door 365 is ongeveer 1655.

De oorsprong en betekenis van de 'z', en de verdere uitleg van het raadseljaartal is te vinden in een getypt manuscript uit 1941 van een leraar van genoemde Rijks H.B.S.:
Het Arabische woord mal betekent rijkdom, maar kan ook het kwadraat van een getal betekenen. In het middeleeuws Latijn werd dienovereenkomstig het woord census (eigenlijk opmeten van bezit, belastingheffing) gebruikt voor kwadraat. In het Italiaans werd dit als censo of zenso geschreven, afgekort als 'z'.
Als bronnen hiervoor geeft het manuscript:
David Eugene Smith, History of Mathematics, Ginn and Company, 1925, Vol. 2, p.394
en
Heinrich Wieleitner, Rechnen und Algebra, Berlin, Otto Salle, 1927.


linker landmeter rechter landmeter

De hier gebruikte foto van de in Grouw herplaatste gevelsteen is gemaakt door Mieke den Boer-Snoei.
Ik dank wijlen Fred Ferro voor veel informatie.
Zie ook zijn artikel Een interessante gevelsteen in Friesland in het tijdschrift Monumenten 18 (1997), nr. 9, p.15, herdrukt in het tijdschrift De Hollandse Cirkel 4 (2002), nr.3. p.7.
Zie eveneens in De Hollandse Cirkel 9 (2007) twee vervolgartikelen door J.H. Holsbrink (nr.2, p.60; nr.3, p.118).



De fraaie collectie gevelsteenfoto's gemaakt door wijlen Fred Ferro is te bezichtigen op beeldbank.cultureelerfgoed.nl.

English text

to Tom Koornwinder's home page