Nederlands tijdschrift voor Natuurkunde, April 1999.




Ons fysik mist $exappeal


Sander Bais

Instituut voor Theoretische Fysica
Universiteit van Amsterdam




    Natuurwetenschap behelst de systematische ontmythologisering van het wereldbeeld, de gestage bevrijding uit de collectieve mythen die de menselijke geest kluisteren. Inderdaad, fysica is een probaat middel om vermeende boze geesten uit te drijven door botweg hun geloofwaardigheid te nullificeren. Maar nu, op de drempel van een nieuw millennium blijkt er een bug in dit ambitieuze programma te zitten. Sterker nog, de rollen lijken omgedraaid en de geest neemt revanche. Onder het mom `Tijdgeest' is zij het die de fysica uitbant en nullificeert! l'Arroseur arrosé. Zo stond onlangs op de voorpagina van de NRC geschreven dat de jeugd (het cohort 15-16 jarigen: de toekomst van de natie) massaal verstek laat gaan als het om het profiel `natuur & techniek' gaat. Niemand wil nog met zo'n - uitgesproken niet-sexy - profiel door het leven gaan. Zelfs wij zelf niet, zo bleek; immers, nadat dit plan bedacht was en het de slimmeren onder ons onmiddelijk duidelijk was dat dit de meest gruwelijke manier was om voortijdig een fatale scheiding van geesten door te voeren en het talent op jonge leeftijd volledig te brandmerken en de ivoren torens in te jagen, liepen de Technische Universiteiten voorop om met nadruk te melden dat `natuur & gezondheid' toch ook echt genoeg was om een stevige technische studie met succes aan te pakken. Achterliggende gedachte: als je een armpje kunt spalken kun je ook wel een brug bouwen. De bètas aan de algemene universiteiten sloten zich hier op de bekende laffe wijze bij aan. De `natuur & techniek' wereld voelde de bui al hangen. En over natjes en droogjes piekerend ontstond een idee: wat is er mooier dan zelf de potentiële nerds erin te luizen, briljant! Waar een dubbele moraal al niet goed voor is. Kop in het zand en doorhollen! Vroeger kon je met een gymnasium profiel ondanks je intelligentie altijd nog de indruk wekken dat je vrij normaal was, maar met zo'n uithangbord aan je kop ben je finaal de klos. Over knap tien jaar ontstaat er een nieuw klassiek schooltype, het mathemasium, dat prat gaat op een schier ongesproken taal waarin ooit prachtige dingen zijn beweerd. Ook dan is de wiskunde is nog niet aan het eind van z'n latijn!

    Image-building is noodzakelijk en we moeten daarbij uitgaan van de uitspraken van de 15-16 jarigen, die trouwens weinig aan duidelijkheid te wensen over laten. Zij ambiëren slechts `leiddinggevende functies bij overheid en bedrijfsleven', en willen `snel en makkelijk geld verdienen'. Eerlijkheid gedient te zeggen dat `het daar niet om gaat' maar dat dat `mooi meegenomen' is. Nou dat vind ik eigenlijk ook. Als alternatief voor het aloude `langzaam moeilijk geld verdienen' doet dit idee fris aan. Zorgje: blijven er nog wel genoeg mensen over om leiding aan te geven? Het credo van de jeugd is: zoveel mogelijk geld voor zo min mogelijk inspanning. Een `dynamica' waarin `betrokkenheid' en `energizing capacity' ons in staat stellen klassieke behoudswetten te overstijgen. Inderdaad, de constructie van een `perpetuum mobile' is een fluitje van een cent als je maar durft om negatieve wrijving (anti-dragging) in rekening te brengen. Stel je voor: de vermeende saaiheid van de cultuur blijkt het gevolg van een banale tekenfout!

    Eén oplossing ligt voor de hand, een ruig optieplan voor aankomende studenten. Onder het motto: een ondernemende universiteit is op zijn toekomst voorbereid, maken we de studenten aandeelhouders van marktmechanische faculteiten in platte organisaties, dat werkt wervend en focusserend. Prachtig, dan kunnen we ook het oude democratische inspraakmodel weer van stal halen: waarbij de faculteitsraad onder de naam aandeelhoudersvergadering zijn come-back maakt. Meteen bij inschrijving een GSM, een Toshiba en een verzilverd doosje met visitekaartjes cadeau, goud op snee en aan twee kanten met statussymbolen bedrukt.

    Prachtig, maar er is natuurlijk nog een veel betere manier, waarbij het imago van de geplaagde beroepsgroep zelf eens radicaal aangepakt wordt. Strategie: de voorbeeldfunctie van de leraren/universitaire gelederen krijgt top-prioriteit. Actie: een ingrijpende facelift van het gebeuren. Uitwerking: Men laat zich in een nonchalant gesneden pak van Hugo Boss, in een donkergroene Jaguar voorrijden bij de college zaal, waar men vervolgens, op een halve pas gevolgd een flamboyante scriptboy die de diktaten draagt, zijn entree maakt, terwijl een charmante floormanager, strak in het mantelpak gestoken, de demonstratie proeven klaarzet! De klant is koning, toch! De phyzzicss performance wordt besloten met de wekelijkse fyzzbussquizz, een paar onschuldige vragen van het type: `` Wie van de drie: F = ma, mb of mc en E = mc, mc2 of mc3? Juist ja, u gaf het goede antwoord - slim, slim - u kunt kiezen tussen een was-droger-combinatie of een weekendje Parijs - voor twee personen natuurlijk...

    Wij zullen die tijdgeest es even mores leren met onze gladgeschoren moraal; Get ready for sexy quantum-jumps, Be discrete, do it on a lattice, of Shake it Siss, boost your entropy, of Mega-trip blackhole: explore your inner horizons and never return, dan piept die tijdgeest wel even anders. Terug in de fles jij: geniet, en drink je te pletter. Ik zeg het maar zo: VY$IX: een beetje vreemd maar wel lekker!

    Toen ik vanmorgen wakker werd, schoot mij ongewild het begin van Kafka's prachtige verhaal `Die Verwandlung' te binnen:

    Als Gregor Samsa eines Morgens aus unruhigen Träumen erwachte, fand er sich in seinem Bett zu einem ungeheueren Ungeziefer verwandelt.
    .......
    ``Wass ist mit mir geschehen?'' dachte er. Es war kein Traum.
    De hele dag liep ik rond met het onbehaaglijke gevoel dat die Gregor Samsa via-via familie van me is.




F.A. Bais
1999-09-16